Przepięknie zdobiona secesyjna kamienica z początku XX wieku należała do rodziny białostockich fabrykantów Cytronów, właścicieli fabryki włókienniczej w Supraślu i fundatorów miejskiej synagogi. W latach 70. XX w. znajdowało się tu Muzeum Ruchu Rewolucyjnego, które przekształcono w Muzeum Historyczne. Obecnie muzeum zaprasza na multimedialny pokaz z wykorzystaniem makiety XVIII-wiecznego Białegostoku. Do wystaw stałych należą również ekspozycja „W białostockiej kamienicy”, jak i makieta jednej z dawnych wizytówek miasta – Hotelu Ritz.

Centrum otwarto w roku 2009 z okazji odbywającego się w Białymstoku 94. Światowego Kongresu Esperanto. Zadaniem instytucji jest szerzenie wiedzy o Ludwiku Zamenhofie, jak i kształtowanie postawy otwartości na inne kultury. Zwiedzający mogą zobaczyć wystawę stałą „Białystok młodego Zamenhofa” oraz wziąć udział w licznych koncertach, wykładach, promocjach literackich czy projekcjach filmowych. W budynku znajduje się pierwsza w Polsce publiczna biblioteka oferująca książki w języku esperanto.

W 1807 r. w wyniku pokoju w Tylży Białystok stał się częścią Imperium Rosyjskiego. Budynek powstał kilkadziesiąt lat później jako siedziba dla instytucji Rządu Obwodowego Białostockiego. Wkrótce obwód zostaje zlikwidowany, a miasto włączone do guberni grodzieńskiej. Budynek zajmuje Gimnazjum Białostockie, które w wyniku reformy przekształca się w Szkołę Realną o profilu matematyczno-przyrodniczym. Jej najbardziej znanym uczniem był Ludwik Zamenhof. W 1919 r. wprowadza się tutaj Państwowe Gimnazjum Męskie im. Zygmunta Augusta. Obecnie jest to VI Liceum Ogólnokształcące.

Pałacyk ufundował Jan Klemens Branicki w latach 60. XVIII wieku. Mógł być przeznaczony dla koniuszego – jednego z ważniejszych dworzan – lub dla żony hetmana, Izabeli z domu Poniatowskiej, która zmęczona życiem dworskim, potrzebowała „maison de plaisance” (domu dla przyjemności). Budowę pałacyku dokończyła już sama Izabela Branicka oddając go w ręce swego architekta. W XX w. miejsce zasłynęło z restauracji Renaissance oraz Savoy. Po wojnie urządzono w nim Muzeum Regionalne, a następnie Muzeum Ruchu Rewolucyjnego . Obecnie w budynku mieści się Pałac Ślubów. W latach 90. XX w. nadano wnętrzom barokowy charakter.

Zespół katedralny składa się z dwóch kościołów: starego kościoła farnego oraz Bazyliki Mniejszej. „Biały” kościół jest najstarszą świątynią w Białymstoku – powstał w latach 1617-1625 z fundacji rodu Wiesiołowskich. Świątynia, upiększana przez kolejnych właścicieli – Branickich – stała się mauzoleum rodu. „Czerwony” kościół to neogotycka przybudówka z lat 1900-1907. W końcu XIX w. władze carskie pozwoliły rozebrać prezbiterium starego kościoła i rozbudować go według projektu Józefa Pius Dziekońskiego.

W 2009 r. – w 150. rocznicę śmierci Ludwika Zamenhofa – Białystok był gospodarzem 94. Światowego Kongresu Esperanto, corocznej imprezy esperantystów. Mural autorstwa Andrzeja Muszyńskiego został odsłonięty rok przed Kongresem. Na środkowym balkonie stoi Ludwik Zamenhof, a tuż pod nim w oknie siedzą białostoccy esperantyści – Jakub Szapiro i Abraham Zbar. Mural znajduje się na końcu ulicy Zamenhofa, która otrzymała swą nazwę dzięki Jakubowi Szapiro w 1919 r. Obok bloku z muralem , do lat 50-tych XX wieku, stał rodzinny dom twórcy esperanto.

Twórca międzynarodowego języka esperanto urodził się w Białymstoku i tutaj spędził 14 lat życia. Białystok w wieku XIX był wielokulturowym miastem na obrzeżach Imperium Rosyjskiego zamieszkanym m.in. przez Polaków, Rosjan, Niemców oraz Żydów. Obserwując wzajemną niechęć mieszkańców Zamenhof zdecydował, że tylko wspólny język może zapobiec konfliktom. Zainspirowany rodzinnym miastem napisał sztukę „Wieża Babel, czyli tragedia białostocka w pięciu aktach”. Pomnik autorstwa Jana Klucza powstał w 1973 r. U podstawy popiersia znajduje się napis „Esperanto proksimigas nacioj” (Esperanto zbliża narody).

Pierwsza prawosławna parafia na terenie obecnego miasta powstała w XVI w. w dobrach dojlidzkich rodu Chodkiewiczów. W miejscu obecnej cerkwi w latach 1727-1843 stała drewniana cerkiew św. Mikołaja ufundowana przez Jana Klemensa Branickiego. W połowie XIX w. zdecydowano o budowie murowanej świątyni. Wykonane wówczas we wnętrzu polichromie nie zachowały się do naszych czasów. Nową ikonografię wykonano w latach 70. XX w. Cerkiew jest katedrą diecezji białostocko-gdańskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz siedzibą biskupa. Określana jest mianem soboru, czyli świątyni posiadającej szczególne znaczenie.

Pomnik w kształcie zniszczonej kopuły nawiązuje do „czarnego piątku”, czyli dnia 27 czerwca 1941, kiedy to bataliony niemieckie wkraczające do miasta, zamknęły w Wielkiej Synagodze około 800 osób, a następnie podpaliły budynek i otaczającą go dzielnicę żydowską Szulhof. Tego dnia na ulicach miasta zginęło prawie 2000 Żydów. Pomnik upamiętnia również samą synagogę – największą białostocką bożnicę wybudowaną w latach 1903-1913. Odsłonięcie pomnika miało miejsce w 1995 r., a jego powstanie było możliwe dzięki współpracy diaspory białostockich Żydów z władzami miasta.

Jedna z trzech zachowanych do dzisiaj białostockich synagog wzięła swą nazwę od dzielnicy Piaski. Funkcjonowała również jako bet midrasz, czyli szkoła prawa żydowskiego. Zbudowana w ostatnich latach XIX w., zdewastowana podczas II wojny światowej, została odbudowana i oddana w ręce organizacji żydowskich. Swoją siedzibę miało tu m.in. Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce. Budynek spłonął w latach 80., a remont pozbawił go cech synagogi. Znajduje się w nim obecnie przedsiębiorstwo budowlane, a na jego tyłach swoje pomieszczenia posiada Białostockie Towarzystwo Esperantystów.

Po trzecim rozbiorze Polski Białystok stał się częścią Królestwa Prus i awansował na stolicę nowej prowincji zwanej Prusami Nowowschodnimi. Znaczny napływ ewangelików przyczynił się do założenia cmentarza w końcówce wieku XVIII. Cmentarz zamknięto sto lat później wraz z powstaniem nowej nekropolii poza granicami miasta przy ul. Wasilkowskiej. Tuż przy cmentarzu powstało targowisko, które po II wojnie światowej zajęło również teren samej nekropolii. Pamięć o tym miejscu została zatarta, a ono samo funkcjonowało jako Rynek Sienny. W 2010 r. odkryto tutaj 400 grobów. W 2020 r. odsłonięto pomnik w kształcie czterech betonowych słupów. Po posadzką złożono ekshumowane szczątki białostockich ewangelików.

Przed I wojną światową budynek był siedzibą Talmud Tory, czyli żydowskiej szkoły religijnej dla najuboższych. W XX-leciu międzywojennym mieściła się tutaj powszechna szkoła hebrajska prowadzona przez stowarzyszenie kulturalno-oświatowe Tarbut. Jej celem było propagowanie świeckiej kultury hebrajskiej. Budynek wybudowano w stylu charakterystycznym dla terenów guberni grodzieńskiej – w celach zdobniczych wykorzystywano czerwone i żółte cegły, pozostawiając elewacje nieotynkowane. Do kompleksu szkolnego należała również znacznie większa, wybudowana w podobnym stylu, szkoła rzemieślnicza. Obecnie znajduje się tam hotel.

Jeden z dwóch budynków w mieście będący przykładem secesji i zachwycający detalem architektonicznym. Budynek powstał w latach 1910-1912 dzięki żydowskiemu przedsiębiorcy Chaimowi Nowikowi, właścicielowi fabryki sukna i kapeluszy znajdującej się przy ul. Augustowskiej. Spadkobiercy Nowika część kamienicy wydzierżawili wojsku, które umieściło w budynku Powiatową Komendę Uzupełnień. We wrześniu 1939 r. mieścił się tutaj sztab obrony Białegostoku. Po 1946 r. wojsko wyremontowało budynek i umieściło w nim Wojskową Komendę Uzupełnień.

Jakub Szapiro (1897-1941) był działaczem społecznym i dziennikarzem, znanym w środowisku białostockim miłośnikiem esperanto. Egzamin z języka zdał w wieku 14 lat przed samym Ludwikiem Zamenhofem. Z jego inicjatywy powstało Białostockie Towarzystwo Esperantystów, a ulicę Zieloną przemianowano na ulicę Zamenhofa. Starał się również o budowę pomnika przypominającego wieżę Babel. Jego mieszkanie było adresem znanym esperantystom na całym świecie. Zginął w lesie Pietrasze zastrzelony przez Niemców.

W połowie XVIII w. na wzgórzu stanęła murowana kaplica cmentarna św. Rocha ufundowana przez Jana Klemensa Branickiego. Po I wojnie światowej podjęto decyzję o utworzeniu drugiej parafii katolickiej. Proboszczem został ks. Abramowicz, który w 1927 r. zdecydował o budowie kościoła wg projektu Oskara Sosnowskiego. Świątynia miała być pomnikiem wdzięczności Opatrzności Bożej za odzyskaną niepodległość i ochronę przed bolszewikami. Kościół zbudowano na planie gwiazdy symbolizującej zawołanie litanii loretańskiej dotyczące Gwiazdy Zarannej. Świątynię wyświęcono w 1946 r.. Białystok otrzymał oryginalną budowlę, będącą jednym z pierwszych przykładów sakralnej architektury modernistycznej na świecie. Bazylika Mniejsza otrzymała tytuł Pomnika Historii.